Küresel ekonomide ‘ikiz ÅŸok’ endiÅŸesi

0

BEÄžENDÄ°M

ABONE OL

News

0

Son yıllarda dünyanın üretim merkezi haline gelen Çin’de fabrikaların kapanması ya da üretim kapasitelerini düÅŸürmesi ürün tedarikinde sorunlara yol açarken, bunun diÄŸer ülkelere yayılması ve talebi etkilemesiyle küresel ekonominin aynı anda nadir görülen “arz ve talep ÅŸoku” ile karşı karşıya kalabileceÄŸinden endiÅŸe ediliyor.

Arz ÅŸoku, “bir ürün veya emtia arzında beklenmedik deÄŸiÅŸiklik” olarak ifade edilirken, talep ÅŸoku da “belirli bir ürün veya mülk için talep seviyesindeki ani deÄŸiÅŸiklikler” ÅŸeklinde nitelendiriliyor.

KüreselleÅŸme sürecinin hızlanmasıyla birlikte dünya çapında ülkelerin ekonomik yapıları birbirine daha bağımlı hale geldi. Bu durum, dünyanın herhangi bir yerinde karşılaşılan olaÄŸanüstü durumların domino etkisi yaratarak küresel bir sorun haline gelebilmesinin önünü açtı.

Tarihte yaÅŸanan örneklerine bakıldığında, 1970’li yıllara kadar çok daha fazla etkili olan talep kaynaklı iktisadi ÅŸokların yerini bu dönemden sonra arz ÅŸokuna bıraktığı görülüyor. Her iki ÅŸokun aynı anda gerçekleÅŸmesi durumunda kullanılan “ikiz ÅŸok” kavramı ise nadir bir durum olarak nitelendiriliyor.

Ä°ktisadi literatürde, arz ÅŸokuna en iyi örnek olarak 1970’li yıllarda özellikle petrol fiyatlarındaki artış sonrası yaÅŸanan kriz gösteriliyor. Bu dönemde petrol fiyatlarındaki hızlı artış, ülkelerin çıktı düzeylerini olumsuz etkilemiÅŸ, ekonomiler ciddi zarar görmüÅŸtü.

Analistler, fırtına, tsunami, deprem, savaÅŸ ve grev gibi durumların arz ÅŸoklarına sebep olduÄŸunu belirtirken, koronavirüs salgını özelinde ise merkez bankalarının gevÅŸek para politikasının veya hükümetlerce uygulamaya konan ek mali teÅŸviklerin küresel ekonomi üzerindeki negatif etkileri dengelemede yetersiz kalabileceÄŸini vurguluyor.

Tedarik zincirindeki aksamalar ile “arz ÅŸoku” yolda

Çin, ulaÅŸtığı üretim kapasitesiyle birçok üründe dünyada söz sahibi ve 1,3 milyarın üzerindeki nüfusuyla dünyanın önemli tüketim merkezlerden birisi…

Dünyada tüketime sunulan ürünler üzerindeki “Çin malı” damgası her geçen gün artıyor. Öyle ki bazı ürünlerde satışı sunulan ürünlerin tamamına yakını Çin damgası taşıyor ve bu anlamda ülke “dünyanın üretim motoru” olarak nitelendiriliyor.

KiÅŸisel bilgisayar (PC), klima, enerji tasarruflu lamba, güneÅŸ enerjisi paneli ve cep telefonlarında dünyadaki üretimin yüzde 70’inden fazlasını yapan ülke, ayakkabı, çimento, elektronik ekipman, makine, motor ve pompa, mobilya, tıbbi, teknik ekipmanları ve demir-çelik ürünlerinde önemli miktarda üretim gerçekleÅŸtiriyor.

Öte yandan, dünya çapında birçok ÅŸirket de üretim için ihtiyaç duyduÄŸu malzemeyi almakta zorluk yaşıyor. Merkezi Çin’de bulunan birçok ÅŸirket ülkede üretim gerçekleÅŸtiremezken, bu durumun yatırımları da azalttığı, küresel ekonomik büyümeye ciddi zarar verdiÄŸi belirtiliyor.

Hal böyle iken koronavirüs nedeniyle baÅŸta Çin olmak üzere dünya çapında üretimde meydana gelen aksamanın “arz ÅŸokuna” yol açacağı endiÅŸeleri yüksek sesle dillendirilmeye baÅŸlandı.

Dünya Bankası verilerine göre, Çin, 13,6 trilyon dolarlık GSYH ile dünyanın ikinci en büyük ekonomisi konumunda. Ülkenin 2018 itibarıyla mal ve hizmet ihracatı 2,7 trilyon dolara, ithalatı da 2,6 trilyon dolara yaklaÅŸtı. Bu rakamlarla Çin, dünyanın en büyük ihracatçısı konumunda bulunuyor.

Ä°thalat açısından ise dünya ikinciliÄŸi unvanını taşıyan Çin’in tedarik zincirinde yaÅŸanan aksamaların, küresel ekonomiye de ciddi zarar vermesi beklenirken, “arz ÅŸoku göründü” yorumları yüksek sesle tartışılmaya baÅŸlandı.

“Küresel bir arz krizi, zaten zayıflayan imalat sektörünü vurabilir”

Küresel yatırım ÅŸirketi Nuveen’in yatırım stratejisi uzmanlarından Brian Nick, yatırımcılar için yazdığı bilgi notunda, “Çin’de ortaya çıkması nedeniyle koronavirüs, küresel ekonomiye hem bir talep hem de bir arz ÅŸoku. Åžubat ayındaki anket verileri, Çin dışında talebin saÄŸlam kaldığını ve arz sorunlarının önemli risk olduÄŸunu gösteriyor.” deÄŸerlendirmelerinde bulundu.

Nick, bugüne kadar Çin dışında talepte bir sorun yaÅŸanmadığına iÅŸaret ederek, Çin, Güney Kore ve Japonya’dan kaynaklanan küresel tedarik zincirlerindeki aksamaların büyük olasılıkla üretime zarar vereceÄŸini belirtti.

Tarihte büyük ve olumsuz arz ÅŸoklarının nadir olduÄŸunu vurgulayan Nick, 1970’lerin başında ve sonundaki petrol ÅŸoklarının belki de en iyi örnekleri sunduÄŸunu kaydetti.

Nick, “EÄŸer Asya’da üretim daha da kötüleÅŸirse ve bu ikinci çeyrekte de devam ederse küresel bir arz krizi, zaten zayıflayan imalat sektörünü vurabilir. Bunun da etkisi istihdam ve küresel ekonomide daha büyük hissedilir.” deÄŸerlendirmesinde bulundu.

“Koronavirüs büyümeyi düÅŸürecek, maliyetleri ve enflasyonu artıracak negatif bir arz ÅŸoku”

Dünyaca ünlü ekonomist Nouriel Roubini de koronavirüs konusunda en kötüsünün daha yaÅŸanmadığını, piyasaların kendisini kandırdığını belirterek, maliyetleri ve enflasyonu artıracak negatif bir arz ÅŸoku olduÄŸunu, salgının ekonomilerin büyümesini düÅŸüreceÄŸini ve merkez bankalarının para politikalarının bu sorunu çözemeyeceÄŸini ileri sürdü.

Krizleri önceden bilmesiyle ünlenen ve “kriz kahini” olarak anılan Roubini, “Koronavirüs salgını büyümeyi düÅŸürecek, maliyetleri ve enflasyonu artıracak negatif bir arz ÅŸokudur. Para politikaları bu sorunu çözemez.” ifadelerini kullandı.

“Tedarik ÅŸoklarını dengelemek eÄŸer mümkünse çok karmaşık”

UniCredit Bank BaÅŸekonomisti Erik Nielsen ise “Yatırımcıların, karar alıcıların ekonomiyi canlandırma çabaları kısmen talep ÅŸoklarını ele alabilir ancak tedarik ÅŸoklarını dengelemek eÄŸer mümkünse çok daha karmaşık. Åžöyle düÅŸünün; Çin, virüs nedeniyle 70 bin sinema salonunu kapattı. Bu bir arz ÅŸoku ve hiçbir gelir (talep) teÅŸviki bilet satışlarını artırmayacak. Tabii ki insanlar evde gördüÄŸümüz film ve oyunların indirme sayısını artırabilir ancak bu genel ekonomi açısından okyanusa düÅŸen damlalardan baÅŸka bir ÅŸey deÄŸildir.” diye konuÅŸtu.

AA