“Dürziler”

2

BEĞENDİM

ABONE OL

News

0

Dürziler, Suriye ve Lübnan’da yaşayan ve kendilerine özgü bir mezhepleri olan, Arap kökenli bir Müslüman topluluğudur.

Ortadoğu’daki Dürzi topluluğu Lübnan, Suriye ve İsrail’de bulunan üç ana gruba ayrılmıştır. Dürzilerin, ilk olarak MS 7. yüzyılda Teym Vadisine yerleşen ve 11. yüzyılda Mısır’dan gelen misyonerler tarafından bugünkü inançlarına dönüştürülen Fars-Arap kökenli bir halk olduklarına inanılıyor. Gizlilikle çevrelenmiş dini inançları hakkında çok az şey biliniyor. Asıl yurtları olan Lübnan’dan, şu anda Suriye’de bulunan yerlerine on dokuzuncu yüzyılda göç etmeye başlamışlar ve 1860’taki Dürzi-Hıristiyan çatışmaları ile bu göç hızlanmıştır. Bugün, Orta Doğu’daki Dürzi topluluğunun sayısı yaklaşık 770.000 olup, esas olarak Lübnan (300.000), Suriye (400.000) ve İsrail (70.000) arasında bölünmüştür. Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra yeni ulusal sınırların kurulması, topluluğu üçe böldü; bunlardan ikisi Lübnan ve Suriye’de Fransız mandası altındaydı ve üçüncüsü, Filistin’deki İngiliz mandası altında.

Lübnan’daki toplum, Temsilciler Meclisi’nde temsil edilmelerine rağmen esas olarak kendi iç politikalarıyla ilgilenmektedirler. Cebel Dürzi’de yoğunlaştıkları ve Fransız Mandası altında özel bir statüye sahip oldukları Suriye’de, özellikle Ordu’da daha geniş bir nüfuza sahiptirler ve hâlâ büyük ölçüde asimile edilmemiş durumdadırlar. İsrail’de ise topluluk yavaş yavaş yarı özerk bir azınlık olarak özel bir statü kazanmıştır. 1948’den bu yana İsrail’de bir azınlık grubu oluşturdukları Carmel Dağı’nda ve Celile’de yaşamaktadırlar.

Ağırlıklı olarak Şii olmalarına rağmen, 950 yıllık varlığı boyunca Lübnan dağlarında büyük ölçüde izole olmuş ve kendi kendine yeten bir yaşam sürdüren gizli bir mezhep olarak kabul edilirler.

Kökenleri

Her ne kadar kendilerini Arap olarak görseler de Dürzilerin kökenlerine ilişkin teoriler çoktur. Zamanla onların Hititler, İsrail’in kayıp bir kabilesi, Fransız haçlıların torunları, Medyanlar ve hatta Druidler olabileceği ihtimali ciddi olarak değerlendirildi, ancak kesin araştırmalar onların İran, Irak ve Farslaşmış-Arap kökenli karışık bir halk olduklarını ortaya çıkardı.

Dürzi toplumuna kendi egemenliğini dayatan büyük feodal ailelerin kökenleri daha da çeşitlidir. Bunlardan ilki olan Beni Tanukh, bir Irak kabilesiydi ve bir zamanlar Hristiyan’dı. Onların yerini alan Ma’nlar, tıpkı Lübnan’daki Janbolatlar gibi muhtemelen Kürt’tü. Rakipleri Arslanlar Arap olduklarını iddia ediyorlar ama muhtemelen İranlılar ve Cebel Dürzi’deki Atraş boyu, Beni Tanukh’tan gelmelerine rağmen büyük olasılıkla Orta Asya’dan gelen Türkmenlerdir. Bu nedenle Dürziler, hayatta kalmalarını ve homojenliklerini herhangi bir etnik bağdan ziyade dinlerinin özelliklerine ve ayrıcalıklığına borçlu olan, karışık geçmişlere sahip bir halktır.

Tarihleri

Varlıklarının ilk bin yılı boyunca Dürziler büyük ölçüde Lübnan’ın güney dağlarında, Hermon Dağı’nın yamaçlarında yaşadılar. Bu sürenin büyük bir bölümünde bağımsızlıklarını ve özgürlüklerini savunmak için Mısırlılar, Haçlılar, Memlükler, Osmanlı Türkleri ve son olarak Fransızlar ve Suriyeliler ile savaş halindeydiler. Sık sık yenilgiye ve baskıya maruz kalmalarına rağmen, kendilerini özerk ve ayrıcalıklı bir topluluk olarak korumayı başardılar.

On altıncı ve on yedinci yüzyılın başlarında güçlerinin zirvesindeydiler ve bundan sonra düşüşe geçmiş olsalar da, on dokuzuncu yüzyılın başlarında Mısır’ın Suriye’yi işgali sırasında İbrahim Paşa’nın onları silahsızlandırma girişimlerine başarıyla direnecek kadar güçlüydüler. 19. yüzyılın ortalarında, Lübnan Dağı’ndan, şu anda Havran’daki Jebal Dürzilerin bulunduğu yere doğru düzenli bir göç başladı ve bu göç, 1860’ta Dürziler ve Marunîler arasında patlak veren toplumlar arası ciddi şiddet nedeniyle hızlandı. Bu kısmen dini bir mücadeleydi, ancak çoğunlukla Hıristiyan topluluğunun Dürzi efendilerine karşı bir isyanıydı. Her iki taraf da büyük kayıplar yaşadı ve bunun sonucunda orijinal anavatanlarındaki Dürzi nüfusu azaldı ve siyasi yaşamları, Havran ovasının üzerinde aniden yükselen ve daha önce seyrek yerleşime sahip olan Jebal Dürzi’de odaklanmaya başladı. Bu bölge volkanik kökenli olduğu için geniş lav kuşaklarıyla çevrelenmişlerdir, bu da erişimi zorlaştırır ve dolayısıyla Dürziler için çok uygun bir coğrafyadır.

Fransızların Marunîler lehine müdahalesi, Birinci ve İkinci Dünya Savaşları sırasında Suriye toplumunun hafızasında yer eden bir İngiliz-Dürzi ilişkisinin doğmasına neden oldu. Bu ilişki ilk olarak Mısır’ın 1841’de Suriye’den çekilmesinden sonra, Şam’daki İngiliz Konsolosunun bazı Dürzi liderlerini Türklere karşı korumak için müdahale etmesiyle kuruldu. Benzer olaylar, Konsolosun selefinin Dürzi çıkarlarının şefaatçisi ve koruyucusu rolünü sürdürdüğü 1860’taki toplumsal sorunlardan sonra da devam etti. 1954’te Suriye Devlet Başkanı Çiçekli’nin Dürzilerle başı dertteyken, Suriye basını huzursuzluğun kaynağının İngilizler olduğunu yazıyordu.

Lübnan Dağı’ndaki ve Cebel Dürzi’deki Türk yönetimi, sonunda Lübnan ve Suriye’den çekildikleri 1918 yılına kadar büyük ölçüde ismen varlığını sürdürdü ve sonrasında Dürziler kendilerini üç ayrı ulusal devlet haline gelen Suriye, Lübnan ve Lübnan arasında bölünmüş halde buldular.

Dürzi topluluğu, bir yaşlılar konseyinin yardım ettiği Zaim (Muhtar) tarafından yönetilen ve periyodik olarak yeniden tahsise tabi olan toprakların genellikle ellerinde bulunduğu köylerde örgütlenmiştir. Ortaçağ ataerkil feodal sistemi hâlâ varlığını sürdürüyor ve topluluk, bağlılığını aristokrat aile grupları arasında paylaştırıyor. Dürzi toplumunda ayrıcalık ve kalıtsal etki önemlidir. Çok katı bir ahlaki kuralları vardır, ancak suçlunun yeterince güçlü olması ve davranışı için uygun mazeretler sunabilmesi koşuluyla bu ihlal edilebilir.

Tarihleri boyunca Dürziler, kısmen kasıtlı olarak, kısmen de ikiyüzlülük uygulamaları nedeniyle kendilerini dış meselelere karışmaktan uzak tutmuşlardır. Bunun mümkün olmadığı durumlarda, her iki tarafta da ayakları varmış gibi görünüyor, böylece sonuç ne olursa olsun fark edilmeden kazanan tarafta yer almalarını sağlıyorlar. Birkaç örnek vermek gerekirse, Birinci Dünya Savaşı’nın sonunda bir grup Dürzi, Fransızlara karşı Emir Faysal adına savaştı, ancak diğerleri tamamen Fransız yanlısıydı ve Fransızlar Şam’ı işgal ettiğinde Dürziler, Fransızlarla ilk anlaşmaya varanlar arasındaydı. Benzer şekilde, Filistin’deki Arap isyanı sırasında (1936-39) isyancı güçler arasında çok sayıda Dürzi vardı. Öte yandan İngiliz birliklerine yardım etmek üzere düzensiz bir Dürzi birliği teklif edildi. Benzer şekilde, 1941’de Dürzi Lejyonu, Vichy Fransızlarını Suriye ve Lübnan’dan uzaklaştıran Müttefik işgal gücünün bir parçasını oluşturuyordu, ancak benzer bir güç olan grup Dürzi onlara karşı savaşıyordu. 1948 Arap-İsrail savaşında Dürziler her iki tarafta da savaştı ve Celile ile Karmel Dağı Dürzileri yeni İsrail devletine sessizce yerleştiler. Son olarak, İsrailliler Haziran 1967’de Suriye ordusunu sürdüğünde, Celile’ye bakan Golan Tepeleri’ndeki Dürziler kaçmayan tek bölge sakinleriydi.

Dini İnançları

Çevrelerindeki gizlilik nedeniyle Dürzi inançları hakkında çok az şey biliniyor. Bunlar, yaklaşık 1017 yılında Kahire’den kaçan ve Teym Vadisine sığınan iki İranlı misyoner tarafından, altıncı Fatımi Halifesi Al Hâkim İbn Mansur’un (997-1021) tanrısallığına dair sapkın bir inanca dönüştürülen İsmaillilerdir. İsimleri bunlardan ilki olan Muhammed İsmail el Darazi’den gelmektedir, ancak hareketin gerçek kurucusu olan ve Batıniye’nin ezoterik İsmailli mezhebine mensup olan onun öğretmeni ve nihai düşmanı Hamza Ali Ahmed’dir. Al Darazi, onların inançlarında özel bir yere sahiptir.

Mezhep bir kez kurulduktan sonra yeni taraftarları kabul etmeyi reddederek kendisini neredeyse anında izole etti. Hamza’nın baş müridi Bahaeddin el Mugtana’nın 1031’de ölümü üzerine, “merhamet zinciri kopmuş” ve daha fazla kabule izin verilmemiştir ve bu nedenle mevcut cemaat, Teym Vadisine yerleşen orijinal on birinci yüzyıl mezhebinin doğal bir uzantısıdır.

Gizli bilgelik kitaplarında yer alan Dürzi doktrini ezoterik ve belirsizdir, ancak genel olarak onların, sonuncusu Halife El Hakim’inki olan ve arkasında bir perde olan Tanrı’nın periyodik tezahürlerine inandıkları söylenebilir. Tanrı’nın ilahi doğası gizli kalır. Diğer açılardan dinleri, İsmailli felsefesi çerçevesinde yer alan pagan, Yahudi, Hıristiyan ve Müslüman inançlarının seçmeli bir karışımı gibi görünmektedir.

Onlar, kadere ve ruhların göçüne inanırlar ve Ortodoks İslam’ın beş şartını reddederler ve onların yerine Hamza’nın yedi emrini koyarlar:

1. Gerçeğe saygı (ancak yalnızca Dürziler arasında, zulmün sonucu olarak ortaya çıkan bir yolsuzluk);
2. Dürzi topluluğunun güvenliği ve korunmasına saygı;
3. diğer tüm inançlardan vazgeçilmesi;
4. Şeytanı inkâr etmek ve yanılmak;
5. El Hâkim’de açıklanan ilahi birliğin kabulü;
6. kararlarının sorgusuz sualsiz kabulü;
7. O’nun ilahi iradesine mutlak itaat.

Yapı itibariyle toplumun büyük bir kısmı, yani cahiller, dinlerinden etkilenmezler. Yedi ilkeyi anlıyorlar, ancak bunun dışında uzun ve zorlu bir deneme süresinden sonra toplumun geri kalanından kendi nitelikleriyle ayrılan küçük ve ayrıcalıklı bir sınıf tarafından yönlendirilmekten memnunlar. Bunların arasında daha da nadir bir grup olan mükemmeller vardır.

Taklit etme uygulaması aşırı boyutlara taşınıyor ve bu da onların, aralarında yaşadıkları kişilerin dinine dıştan bağlı olduklarını iddia etmelerine olanak tanıyor. Bu nedenle ve ayinlerinin gizliliği nedeniyle sık sık dinsiz bir toplum olmakla ve ahlak dışı uygulamalarla suçlanmışlardır.

Dürziler, geçtiğimiz bin yıl boyunca inançlarını, geleneklerini ve sosyal yapılarını aşağı yukarı korumaları nedeniyle fosilleşmiş bir topluluk olarak tanımlanıyor. Dahası, dağılma ve baskıya rağmen, tarihleri boyunca onlara dikkate değer bir homojenlik kazandıran güçlü bir klan ruhunu korumuşlardır. Şu anda üç ayrı topluluğa bölünmüş durumdalar ve bu topluluğa özgülükleri, altında yaşadıkları Hükümetler için garip sorunlar teşkil edebilmektedir. Ancak birleşik liderlik veya birleşik bir politika olarak tanımlanabilecek herhangi bir şeyin eksikliği, bunu ihtimal dışı kılmaktadır. Bu eksiklik hiç kuşkusuz, kısmen yaşamak zorunda oldukları koşulları kabullenmiş gibi görünmek konusundaki ikiyüzlülük alışkanlıklarından, kısmen de kendi iç bölünmelerinden ve Suriye, Lübnan ve İsrail’deki konumlarını ve özerkliklerini birleştirmek yerine sürdürmelerinden kaynaklanmaktadır. Bu nedenle, bir araya gelmeleri pek mümkün görünmüyor ve toplulukları kendi geleneksel yaşam tarzlarını takip etmelerine izin verildiği ve hakları ihlal edilmediği sürece, kendi başlarına yaşamaya devam edecekler ve çevrelerine çok az sorun yaratacaklar gibi görünüyor. Yalnızca Suriye’de, Ordudaki nüfuzları nedeniyle, mesafeli titizlik tutumlarını bir kenara bırakıp ulusal siyasete dâhil olmaları muhtemeldir, ancak burada bile, kendilerini bir ülke olarak ittifaka sokarak siyasi dengeyi değiştirmekten daha fazlasını yapabilecekleri görülmemektedir. Ancak genel olarak tarihleri, onların dayanıklı bir halk olduğunu ve eğer merkezi kontrol çok ağır bir şekilde empoze edilirse, özgürlükleri olarak düşündükleri şeyi savunmak için şiddetle ve inatla tepki göstereceklerini göstermiştir.