Enflasyon gerçekten geçici mi?
Geçtiğimiz hafta gözler FED Başkanı J.H. Powell’ın Jackson Hole’de yapacağı konuşmadaydı. Konuşma piyasaların beklediği gibiydi. Powell son açıklanan Temmuz ayı enflasyon rakamlarına (yıllık %5.4) değinerek, enflasyonun “geçici” olduğunu ancak ücret-fiyat spiralinin oluşmaması için yakın izlemede olduklarını belirtti. Powell, enflasyonun geçici olduğunu vurgulayarak bekleyişleri yönetiyor aslında, enflasyonun bekleyişlere yansımasını engellemeye çalışıyor. Şimdilik başarılı da oluyor.
Peki, enflasyon gerçekten geçici mi? Küresel pandemiden çıkışta ertelenmiş talebin fiyatlarda yukarı yönlü geçici bir baskı yaratması normal. Üstelik bazı mal ya da hizmetlerde- turizm, lokantacılık gibi- 2020’de talep yetersizliği nedeniyle fiyatlar çok düşmüştü. Yani baz etkisi nedeniyle enflasyon rakamları artıyor. Ancak yine de bazı mallarda fiyatlar, hem ABD’de hem de diğer ülkelerde, pandemi öncesinden de yüksek. Bunun en önemli nedeni ise yaşanan arz sıkıntıları. Bir yandan çip ve konteyner krizi bir yandan tedarik süresinin uzaması maliyetler üzerine baskı yapıyor. Çip krizi nedeniyle, otomotiv, beyaz eşya ve akıllı telefon gibi sektörlerde üretimde ciddi daralmalar var. Konteyner fiyatları (standart 12 metre) pandemi öncesinde 2 bin dolar civarında iken bugün 8 bin doları aştı. Tedarik süreleri ise 4 ile 7 hafta arasında uzamış durumda. Ayrıca limanlarda yaşanan sıkıntılar nedeniyle gemilerin boşaltma ve yükleme sürelerinde artış var. Flexport yöneticisi Peterson’ın açıklamasına göre; Dünya konteyner filosunun %5.5’i herhangi bir limanda boşaltılmak için bekliyor. Bu gecikmeler elbette ki maliyetlere ve dolayısıyla fiyatlara yansıyor. Üstelik bu yaz etkilerini iyice hissettiğimiz iklim değişikliği nedeniyle yaşanan kuraklık, sel ve yangınlar gıda fiyatları üzerinde yukarı yönlü baskı yapıyor. Örneğin Brezilya’da yaşanan kuraklık kahvenin fiyatını geçen yaza göre %60 artırdı. Ülkede kuraklık nedeniyle hidroelektrik santraller çalışmıyor ve enerji fiyatları da yükseliyor. Benzer sıkıntılar Rusya ve Hindistan’da da var.
Powell, konuşmasında arz kaynaklı sıkıntıları “darboğaz” olarak niteliyor ve açık olmasa da bunların geçici olacağını varsayıyor. Ama bu sorunlar kısa sürede çözülür mü pek emin değilim. Çin ve ABD başta olmak üzere ülkeler, çip üretimini artırma niyetindeler ama bu kısa vadede kolay değil. Çip üretimi ileri teknoloji gerektiriyor ve üretime hazırlanmak için gerekli olan süre ortalama olarak iki yıl. Firmalar taşıma kapasitelerini ve ABD liman kapasitelerini artırmak istese de kısa vadede zor. Bunun yanı sıra, pandeminin gelişimi ve dengesiz aşılama hala risk yaratıyor. Gelişmiş ülkelerin aşılanarak taleplerini devam ettirmesi ancak üretim üssü gelişmekte olan ülkelerde aşılamanın yetersiz olması önemli bir risk. Delta ve diğer varyantlar nedeniyle gelişmekte olan ülkelerde üretimin sekteye uğraması tedarik zincirlerinde problemleri ve maliyetleri artırabilir. Talebin devam ettiği ekonomilerde ise bu fiyat artışlarına dönüşebilir.
Özetle, arzla ilgili sıkıntıların çözülmesi sanıldığından daha uzun sürecektir. Bu da maliyetleri ve dolayısıyla fiyatları artıracak. Bu süre uzadıkça da enflasyon bekleyişlerine yansıyacak ve fiyatlamalar yüksek enflasyon bekleyişlerine göre yapılacak. Yani Powell’ın sözlü yönlendirmesi boşa çıkabilir. Görünen o ki, Dünya yüksek enflasyonla bir süre daha uğraşacak. Türkiye ise bu sürece maalesef diğer gelişmekte olan ülkelere kıyasla daha yüksek bir enflasyonla girdi. Bir müddet daha enflasyon en önemli konularımızdan biri olacak…
Doç. Dr. Derya Hekim
News