Cumhuriyet’in ilanı 100 yıl önce basında nasıl yer aldı?

0

BEÄžENDÄ°M

ABONE OL

News

0

Dönemin ulusal basını, modernleşme ve demokratikleşmenin en önemli adımlarını tam sayfa olarak manşetlerinden Türk milletine duyurdu.

Anadolu Ajansının (AA) Cumhuriyet’in 100. yıl dönümü dolayısıyla hazırladığı dosya haberler kapsamında bu haberde Cumhuriyet’in ilanı ve sonraki geliÅŸmeler anlatıldı.

Türkiye Cumhuriyeti’nin kurucusu Büyük Önder Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ün en büyük inkılabı olan Cumhuriyet, bundan 100 yıl önce ilan edildiÄŸi dönemde kamuoyunda coÅŸkuyla karşılandı.

Gazi Mustafa Kemal Atatürk, Cumhuriyet’e iliÅŸkin düşüncelerini yakın çevresine ilk defa, “Cumhuriyet” kelimesini de telaffuz ederek, 20 Temmuz 1919 tarihinde Erzurum’da açıkladı.

Bu tarihte Erzurum Kongresi ile Milli Mücadele’ye katılan, Türk devlet adamı ve Vali Mahzar Müfit Kansu’nun hükümet ÅŸeklinin ne olacağını sorması üzerine Mustafa Kemal PaÅŸa, “Açıkça söyleyeyim. Åžekli hükümet zamanı gelince, Cumhuriyet olacaktır.” ÅŸeklinde cevap verdi.

Atatürk, inkılaplardan önce ülkenin şartlarını hazırladı, daha sonra toplumsal ve siyasal alanda yenilikler gerçekleştirildi.

Cumhuriyet’in ilanında da aynı metot takip edildi.

Milli Mücadele’nin başından itibaren milli irade, milli hakimiyet üzerinde konuÅŸuldu, çalışmalar bu prensipler çerçevesinde gerçekleÅŸtirildi ve Türkiye Büyük Millet Meclisi toplandı, kanunlar arka arkaya geldi.

Meclis açıldıktan sonra Cumhuriyet, zamanı gelmeden, şartlar hazır olmadan adı telaffuz edilmedi, ancak ortam uygun olduktan sonra kamuoyunda tartışıldı.

29 Ekim 1923’te Meclis’te uzun süren toplantılar sonrasında Cumhuriyet ilan edildi.

Ankara’da “YaÅŸasın Cumhuriyet” sesleriyle, 101 pare top atılarak Türkiye Cumhuriyeti’nin ilan edildiÄŸini basın halka duyurdu.

Ä°kdam gazetesi, Hakimiyet-i Milliye, Anadolu Ajansının da kuruluÅŸunda yer alan gazeteci yazar Yunus Nadi’nin sahibi olduÄŸu Anadolu’da Yenigün, manÅŸetten tüm yurda Cumhuriyet’in ilanını duyurdu ve bir süre geliÅŸmeler takip edildi.

Cumhuriyet saat 20.30’da ilan edildi

Mustafa Kemal PaÅŸa’nın baÅŸkanlığını yaptığı Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyetinin yayın organı olan ve 10 Ocak 1920’de Ankara’da yayın hayatına baÅŸlayan Hakimiyet-i Milliye gazetesi, Cumhuriyet’in ilanını, “Büyük Millet Meclisi dün gece sekiz buçukta Türkiye Devleti’nin ÅŸeklini müttefikan ‘Cumhuriyet’ olarak tespit ve dokuza çeyrek kala Gazi Mustafa Kemal PaÅŸa Hazretlerini müttefikan ‘Reis-i Cumhur’ seçildi” sözleriyle manÅŸetinden tam sayfa duyurdu.

Hakimiyet-i Milliye gazetesi ikinci sayfasında, Reis-i Cumhur Mustafa Kemal PaÅŸa’nın baÅŸvekil ve vekillerin listesini Büyük Millet Meclisine arz ettiÄŸini, Meclis’in hükümet listesini 158 üyenin oyu ile uygun bulduÄŸunu belirtti.

Aynı gazetenin üçüncü sayfasında Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin yönetim ÅŸeklinin Cumhuriyet olduÄŸu vurgulanarak, Büyük Millet Meclisinin tarihi celsesinde yer alan ÅŸu sözlere yer verildiÄŸi bildirildi:

“Cumhuriyet-i idare Büyük Millet Meclisi ve TeÅŸkilat-ı Esasiye kanunuyla beraber doÄŸmuÅŸtu, fakat bu ÅŸekli idareye bir isim vermek ancak tarihimizde ÅŸerefli bir gece olan 30 teÅŸrin-i evvele müyesser oldu ve bu vesile ile muhterem mebuslarımız ÅŸekli devlete nasıl sadık kalınacağını izah eylediler.”

Ä°kdam: “Meclis, Gazi Mustafa Kemal PaÅŸa’yı birinci Reis-i Cumhur seçmiÅŸtir”

Gazeteci ve yazar Ahmet Cevdet Oran’ın sahibi olduÄŸu 1894’ten, 1928’e kadar yayın yapan Ä°kdam gazetesi, manÅŸetinde “Yeni Türkiye Devleti’nin ÅŸekli hükümeti Cumhuriyettir.” ifadesiyle Cumhuriyet’in ilanını duyurdu.

Birinci sayfanın ilk haberinde, “Meclis dün oy birliÄŸiyle ÅŸekli hükümetimizi Cumhuriyet olarak kabul etmiÅŸ ve alkışlar arasında Gazi Mustafa Kemal PaÅŸa’yı birinci Reis-i Cumhur seçmiÅŸtir. Ä°smet PaÅŸa muhakkak baÅŸvekil olacak ve bugün yeni kabine azası Gazi Reis-i Cumhur tarafından Meclisin onayına arz edilecektir.” ifadesine yer verildi.

Gazete, sabah saatlerinde Meclis’in toplandığını, öğlen saat ikiye kadar toplantının sürdüğünü, uzmanlar heyetince hazırlanan TeÅŸkilat-ı Esasiye’de (Anayasa) düzeltmeler içeren metnin görüşüldüğünü ve alınan kararların Meclis’e getirildiÄŸini bildirdi.

Ä°smet Bey’in (Ä°nönü) BaÅŸkanlığında toplanan Meclis görüşmelerinden sonra, Gazi Mustafa Kemal PaÅŸa’nın Meclis’e gelmesiyle Cumhuriyet’in ilan edildiÄŸi aktarıldı.

Yabancı devletlerin temsilcilerinin o tarihte Ä°stanbul’da bulunduÄŸu, DışiÅŸleri temsilcisi tarafından devletin yeni sisteminin onlara da iletildiÄŸi belirtildi.

“Türkiye Cumhuriyeti, cihanda iÅŸgal ettiÄŸi mevkiye layık olduÄŸunu eserleriyle ispat edecektir”

Ä°kdam gazetesi, Mustafa Kemal PaÅŸa’nın CumhurbaÅŸkanı seçilmesinin ardından, Gazi Meclis’te yaptığı ÅŸu konuÅŸmaya sayfasında yer verdi:

“Muhterem arkadaÅŸlar, mühim ve cihanşümul olaÄŸanüstü hadiseler karşısında muhterem milletimizin uyanıp teyakkuza geçiÅŸinin kıymetli bir vesikası olan Anayasa’mızın bazı maddelerini açıklığa kavuÅŸturmak için özel encümen tarafından yüksek heyetinize teklif olunan kanun layihasının kabulü münasebetiyle Türkiye Devleti’nin zaten cihanca malum olan, malum olması lazım gelen, mahiyeti, beynelmilel idrak edilmiÅŸ unvanıyla yad edildi. Bunun tabii sonucu olarak, bugüne kadar doÄŸrudan doÄŸruya Meclis’in baÅŸkanlığında bulundurduÄŸunuz arkadaşınıza ifa ettirdiÄŸiniz vazifeyi cumhurbaÅŸkanı unvanıyla yine aynı arkadaşınıza, bu aciz arkadaşınıza veriyorsunuz.

Bu münasebetle, ÅŸimdiye kadar hakkımda göstermek inceliÄŸi buyurduÄŸunuz muhabbet ve samimiyet ve itimadı bir defa daha göstermekle yüksek kadirÅŸinaslığınızı ispat etmiÅŸ oluyorsunuz. Bundan dolayı yüksek heyetinize bütün samimiyeti ruhiyemle arzı teÅŸekkürler ederim. Efendiler, asırlardan beri ÅŸarkta maÄŸdur ve mazlum olan milletimiz, Türk milleti, hakikatte fıtratından gelen hasletlerden yoksun telakki ediliyordu. Son senelerde milletimizin fiilen gösterdiÄŸi kabiliyet, istidat, idrak, kendi hakkında suizanda bulunanların ne kadar gafil ve ne kadar tetkikten uzak, dış görünüş düşkünü insanlar olduÄŸunu pek güzel ispat etti. Milletimiz sahip olduÄŸu vasıfları ve liyakatini hükümetinin yeni ismiyle, medeniyet cihanına daha da kolaylıkla göstermeye muvaffak olacaktır. Türkiye Cumhuriyeti, cihanda iÅŸgal ettiÄŸi mevkiye layık olduÄŸunu eserleriyle ispat edecektir.”

“Dün gece memleket Türkiye Cumhuriyetini kutladı”

Anadolu’da Yenigün gazetesi de “Büyük Millet Meclisi TeÅŸkilat-ı Esasiye’de deÄŸiÅŸiklik yaparak ve Türkiye Cumhuriyetini ilan etti.” manÅŸeti ile Cumhuriyet’in ilanını bildirdi.

Haberde, “Gazi MareÅŸal Mustafa Kemal PaÅŸa Hazretleri Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk Reis-i Cumhur’udur, Büyük Millet Meclisi, büyük kurtarıcıyı dün oy birliÄŸi ile Reis-i CumhurluÄŸa seçmiÅŸtir. Gazi PaÅŸa hazretleri seçilmesinin ardından hararetli bir nutuk söylediler, dün gece memleket Türkiye Cumhuriyetini kutladı.”

31 Ekim tarih ve sonrasında Ankara gazetelerinden Anadolu’da Yenigün ve Hakimiyet-i Milliye Cumhuriyet’in ülkeye getireceÄŸi yenilikler konusunda yazılar yayınladı.

Anadolu’da Yenigün gazetesi, hükümetin kendi TeÅŸkilat-ı Esasiye’de bazı düzenlemeler ve tamamlamalar yaparken, esas yasanın ruhunu koruduÄŸunu, hükümetin başına Ä°smet PaÅŸa gibi Türk milletinin seçkin bir devlet adamının getirilmesinin ülke için yararlı olduÄŸuna dikkati çekti.